Kadınların yaklaşık % 10 unda etkili olan endometriozis hastalığı, üreme çağında olan kadınlarda istenmeyen sağlık sorunlarına neden olmaktadır. Rahim iç boşluğunda bulunan endometrium dokusunun, vücudun farklı yerlerine yerleşmesi nedeniyle oluşan bu hastalık, etkisini şiddetli ağrı ve kısırlık olarak yansıtmaktadır. Vücutta bağırsaklar, karın iç zarı, rahim kanalı, idrar kesesi gibi pek çok yerde bu dokuların yerleşimi mümkün olsa da, % 75 oranında yumurtalıkları etkiler.

Yumurtalıkta yerleşen endometrium hücreleri burada rahim içinde yaptığı gibi hareket etmeye başlar. Rahimde gebeliğin gerçekleşmediği zaman nasıl adet kanamasına neden oluyorlarsa, yumurtalıklarda da adet döngüsünü sürdürürler. Ancak vücudumuzda her işleyişin bir düzeni bulunmaktadır. Normal olarak endometrium dokusu sadece rahme özel bir dokudur. Buradaki görevi rahmi embriyonun yerleşimine uygun hale getirmektir. Bu nedenle ay içinde kalınlaşarak, rahmin içini embriyoyu rahat ettirecek hale getirir. Bunu yumurtalıklardan salgılanan hormonların yardımıyla yapar. Eğer yumurta ve spermin döllenmesi o ay gerçekleşmezse, kalınlaşan doku adet kanaması olarak dökülür. Bu kan vajinal yoldan vücudun dışına atılır. Bu atıkların vücut dışına gönderilmesi gerekir. Ancak yumurtalıklarda yerleşen doku aynı eylemleri yapsa da, kanın dışarıya atılımı gerçekleşmez. Çünkü yumurtalıkların vücut dışına açılan bir konumu bulunmamaktadır. Bu şekilde her ay aynı döngü gelişir. İçeride biriken kan zaman içinde kistik yapıların oluşmasına neden olur. İçi kahverengiye çalan yoğun sıvıyla dolu olan kistler, çikolata kistini oluşturur. Bu kistik yapılar kadınlarda genel olarak kasık ağrısına ve kısırlığa yol açtığı gibi, bunun dışında da olumsuz etkilere neden olurlar. İlerleyen aşamalarında organlar arasında yapışıklıklara neden olurlar.

Endometriozis Neden Oluşur?

Henüz endometriozis hastalığının oluşumu hakkında kesin bilgiler bulunmamaktadır. Neden oluşur, nasıl tedavi edilir gibi sorulara hala cevap aranmaktadır. Bu konu hakkında sadece teorilere göre hareket edilmektir. Bu yüzden teoriler hastalığı olarak görülür. Nedeni bilinmeyen bir hastalığın tedavisi yapılamaz. Ancak neden olduğu sorunlar giderilmeye çalışılır. Endometriozis hakkında genelde kabul gören teoriye göre, her ay görülen adet kanamaları sırasında endometrium dokusunun rahim dışına taşınmasıdır.

Bu doku hücreleri tüplerin içinden geçip, karın boşluğundaki alanlara yerleşerek, burada faaliyetlerine devam eder. Normalde vücudun bağışıklık sistemi böyle bir implantasyona izin vermez. Ancak bazı kadınlarda gerek kalıtsal etkenlerden, gerekse bilinmeyen diğer etkenlerden oluştuğu düşünülen bir sebeple böyle bir yerleşim gerçekleşmektedir. Yumurtalıklarda yerleşen hücrelerin oluşturduğu çikolata kistleri büyüdükleri oranda ciddi sorunların yaşanmasına neden olur. Özellikle kadınlarda en sık yaşanan etkileri ağrı ve kısırlık üzerinde yoğunlaşılarak, bunlara uygun tedavi planlaması yapılır. Hastalık her ne kadar ultrasonla izlense de, kesin tanı için cerrahiye ihtiyaç duyulmaktadır. Bunlara eş zamanlı olarak tanı ve tedavi programı düzenlenebilir.

Endometriozisin En Yaygın Belirtileri

• Ağrılı adet görme
• Ağrılı cinsel ilişki
• Gebe kalmakta zorlanma ya da gebe kalamamak
• Dış gebelik
• Adet görmeden önce başlayan karın ağrısı
• Sırt ve bel ağrısı
• Dışkılamada ağrı, sık idrara çıkma
• Adetler arası ara kanama
• İdrarda yanma ve kanama olması
• Vücutta bölgesel morarmalar ve vücudun dışa açılan bölgelerinde kanama
• Bel ve sırtta oluşan ağrıların bacaklara kadar yayılması

Meydana gelen belirtilerin hepsinin bir arada görülmesi beklenmez. Bunların birisinin bile olması endometriozis hastalığı düşündürebilir. Belirtilerin şiddetinin hastalık odaklarının evresiyle bir ilgisi yoktur. Çok hafif olgularda bile şiddetli belirtiler yaşanabilir.

Endometriozis Doğurganlığı Nasıl Etkilemektedir?

Kadının hamile kalmakta güçlük çekmesi halinde, endometriozis hastalığının görülme olasılığı artış göstermektedir. Günümüzde kadın kısırlığında çikolata kistlerinin önemli bir rolü bulunmaktadır. Normalde kadınlarda genel olarak % 3-5 oranında etkili olan endometriozis, kısırlık sorunu bulunan kadınlar arasında % 40 oranında etkili olmaktadır. Buradan çikolata kistlerinin kısırlık üzerindeki etkisi daha iyi anlaşılabilir. Özellikle ileri evre endometriozis hastalığı olan kadınlarda, bu hastalığın yaptığı tahribat kadının fallop tüplerinin tıkanmasına kadar gidebilir. Fakat bu konuda hala belirsizliğini korumaktadır. Kadınların çoğunda endometriozis hastalığının doğurganlığı etkileme sebepleri hakkında kesin bilgiler bulunmamaktadır. Bu konuda yine teoriler devreye girmektedir. Bunların içinde en kabul görenler ise;

Endometrium dokusu yumurtalıkların içinde yerleşerek yumurta gelişimini etkileyerek, kadının yumurtlama düzenini bozmaktadır

Hastalık odaklarından spermlerin ölmesine neden olan toksinler üretilmektedir

Hastalık odaklarının embriyonun rahim içine tutunmasını engellemesi

Hastalık odaklarının direkt olarak embriyo üzerine toksik etkisinin bulunması

Endometriozis hastalığı nedeniyle oluşan kanal tıkanıklığı bazı durumlarda tüpleri tek taraflı etkileyebilir ya da tüplerde kısmi tıkanmaya neden olabilir. Bu durumda buradan sperm geçişi mümkün olabilir. Fakat kanallarda oluşan tahribat yüzünden embriyoların rahim dışında başka alanlarda takılması nedeniyle dış gebelik meydana gelebilir. Şiddetli olgularda kadının üreme organları arasındaki anatomik ilişki bozularak, yapışıklıklar ortaya çıkabilir. Bunlar tüplerdeki tıkanıklığı açıklayıcı etkenlerdir.

Hastalığın hafif ve orta derecedeki olgularında kısırlığın ortaya çıkması henüz tartışmalı bir konudur. Bu hastalarda meydana gelen kısırlıkta genellikle başka etkenlerde söz konusudur. Fakat bu konudaki bilinen gerçek, bu kadınlarda çikolata kisti tanısı bulunmaktadır. Bu yüzden endometriozis ve kısırlık arasındaki ilişki tam olarak kurulmamıştır. Kısırlık yüzünden kadınlara yapılan laparoskopilerden % 21-48 oranında endometriozis teşhisi yapılmaktadır. Bu oran kısırlık dışında yapılan laparoskopilerden oldukça düşüktür. Erkek kısırlığında başka spermin kullanılması durumunda, yapılan aşılama tedavisinde çikolata kisti olan kadınlarda yine gebelik şansı düşük olmaktadır.

Endometriozis Tedavisini Etkileyen En Önemli Unsur Çocuk Arzusudur

Kadının gebelik arzusunun olması halinde, endometriozis için yapılan medikal ve cerrahi tedavilerin dışında direkt olarak gebeliğe yönelik tedavilerin uygulanması daha uygundur. Bu hastalıkta uygulanan tıbbi ve cerrahi tedavilerin kadının gebelik şansını arttırdığına dair kesin bir sonuç bulunmamaktadır.

Kadının yumurtalıklarında gebe kalmaya yönelik tedavileri riske atacak büyüklükte çikolata kistinin olmaması halinde, kanallarda tıkanıklık bulunmuyorsa, öncelikle aşılama yoluyla kısırlık tedavisi uygulanmalıdır. Çikolata kistinin büyük boyda olması halinde, bunun çıkarılması konusunda doktorun değerlendirmesine uyulmalıdır. Cerrahi tedaviden sonra kadında kendiliğinden gebelik oluşmadığında, yumurtalıkların uyarılması, spermler yumurtanın laboratuvarda döllenmesi ve rahim içine embriyonun transfer edilmesiyle uygulanan tüp bebek tedavisi uygulanmalıdır. Bu yaşı 35 üzerinde olan kadın hastalarda da gecikmeden uygulanması gereken bir tedavidir.

Endometriozis Hastalarında Tedavi Basamakları ( Gebeliği arzu eden hastalarda )

Bekleyerek gebeliğin oluşup oluşmadığını izlemek ( ekspektan yaklaşım )

Cerrahi laparoskopi

Ovulasyon indüksiyonu ve intrauterin inseminasyon ( aşılama )

İn vitro fertilizasyon ( Tüp bebek tedavisi )

Endometriozis hastalarının gebelik istemesi halinde, en son çare olarak tüp bebek uygulamasına başvurulur. Hastalara yapılan laparoskopiden sonra geçen ilk 6 ay içinde kadının kendiliğinden gebe kalma şansı yüksektir. Bu yüzden ameliyat sonrasında bu dönem hastalık odaklarının baskılanması için, tıbbi tedaviden kaçınılması gerekir. Yumurtalıkların uyarıldığı ovulasyon indüksiyonu ve aşılama tedavisi başarısız olursa, gebelik elde etmek için en son olarak tüp bebek tedavisi yapılabilir.

Endometriozis Hastalarında Tedavinin Bebek Sahibi Olmaya Etki Eden Faktörler

• Kadının yaşı
• Kadının yumurtalıklarında olan yumurta sayısı
• Ne kadar süreyle gebe kalınamadığı
• Endometriozis hastalığına eşlik eden diğer sorunların varlığı

Cerrahi olarak tedavi edilecek kadınların öncesinde yumurtalıklarında bulunan yumurta sayısının iyi değerlendirilmesi gerekir. Yapılacak ameliyat yumurta rezervi sınırda olan hastaların erken menopoza girmesine neden olabilir. Yumurtaların azaldığı belirlenen hastaların kistlerine dokunmadan tüp bebek yapılması daha doğru bir yaklaşım olur.